De corona “rollercoaster”
De maatschappij verandert in sneltreinvaart. Daar waar in maart 2020 nog veel bespreekbaar was, zoals verschillende corona strategieën, is het aantal smaken inmiddels gereduceerd tot “minder vrijheid” en “nog minder vrijheid”.
Beschermen van kwetsbaren en anderen vrij laten om net als bij alle andere griepvirussen immuniteit op te bouwen, is inmiddels onbespreekbaar. We hebben te accepteren dat de gevolgen van mensen vrij laten, per definitie vele maten groter zijn dan de eventuele schade van eindeloze lockdowns. Hoe groot die eventuele gevaren zijn, uitgedrukt in cijfers, is blijkbaar niet belangrijk genoeg om te bespreken in de media. Al wat wij hoeven te weten is dat het huidige virus, of een variant daarvan, verschrikkelijke dingen kán doen.
Voor nu is het streven van de Nederlandse overheid en van vele andere overheden in de wereld, om de virussen “onder controle te krijgen”. Wat dit precies inhoudt, en of dit überhaupt haalbaar is, zijn vragen die blijkbaar geen antwoord behoeven. We hebben onze overheden gewoon te vertrouwen. Zij zeggen immers dat “we het samen doen”, “om onze kwetsbaren te beschermen” en “om onze helden in de zorg te ontlasten”. Of er geen andere manieren zijn om die doelen te bewerkstelligen is nicht im Frage.

Experts als beleidsbepalers: De illusie van zekerheid.
Opmerkelijk is overigens dat op dit moment voornamelijk medische “experts” lijken te bepalen wat het beleid gaat zijn. De experts hoeven geen politieke verantwoordelijkheid af te leggen en de wél verantwoordelijke politici, kunnen zich verschuilen achter de meningen van de experts. Want ja, ze volgden slechts de adviezen van de experts op toch? Daarnaast wordt de schijn gewekt dat overheden “de wetenschap” volgen omdat ze “experts” volgen. Daarnaast volgen de experts “gewoon de cijfers”, toch?. En daar ligt wat Mattias Desmet, Professor Klinische Psychologie aan de Universiteit Gent, onlangs in een interview op “De Nieuwe wereld” omschreef als “een illusie van objectiviteit”. Want hoe je zoekt, wat je meet en de conclusies die je daaruit trekt, zijn uiteindelijk allemaal keuzes waarover je kunt discussiëren. Want in de wetenschap, en dat is het mooie aan wetenschap, kunnen er verschillende opvattingen bestaan binnen hetzelfde onderwerp.

Geen ruimte voor kritiek
Helaas is er inmiddels een klimaat ontstaan, waarin het zelfs voor wetenschappers, gevaarlijk is om kritiek te uiten op de huidige koers.
Gevaarlijk in de zin dat het je baan kan kosten, of zelfs kan leiden tot sociaal isolement. In tijden van wat Alan Greenspan (Voormalig voorzitter van de Amerikaanse FED) in 1997 “greater worker insecurity” noemde, is het voor veel professionals in de zorg, wetenschap of media extra riskant om tegen de stroom in te gaan. Het risico om geframed te worden als “complotdenker” is groter dan ooit. Aangedragen argumenten behoeven immers niet weerlegd te worden, als de boodschapper dankzij het frame als is gediskwalificeerd. Wat vroeger een “ketter” was, of een “communist”, is nu een “complotdenker”. Zelfs in privé discussies merk ik inmiddels dat sommige experts met goede inzichten, deels gediskwalificeerd worden, omdat ze ooit te zien waren op een platform dat ook ruimte biedt aan “complotdenkers”. Ze zijn aldus guilty by association. Zelfs bepaalde valide argumenten worden geframed. Zo wordt iemand die het nut van mondkapjes (net als het RIVM tot voor kort deed) in twijfelt trekt, geassocieerd met “virusontkenners”, of worden mensen die het specifieke Pfizer vaccin niet willen nemen, automatisch geassocieerd met algemene “anti-vaxers”. Het is dus gemakkelijker en veiliger om de discussie te voeren binnen de toegelaten kaders. Inmiddels is het gat tussen voor en tegenstanders van de maatregelen hierdoor zo groot, dat een rationele, bredere inhoudelijke discussie praktisch onmogelijk is. Zowel voor als tegenstanders van de maatregelen, kunnen elkaar steeds minder begrijpen. Als er niet snel iets fundamenteel verandert, zullen we het huidige pad dus blijven bewandelen.

Harder optreden tegen overtreders
Mede dankzij het gebrek aan tegengeluiden in de publieke ruimte, groeit de roep om verdere vrijheidsbeperkingen, zoals een avondklok alleen maar harder. En de roep om strenger tegen overtreders van die maatregelen op te treden groeit eveneens. Zo wil bijvoorbeeld de BOA bond de boetes verhoogd zien van 95 euro naar 1000 euro, een bedrag dat menig persoon of gezin in deze tijd financieel volledig op de knieën kan brengen. Zo tonen de reguliere media geen begrip meer voor mensen die demonstreren tegen de maatregelen of voor jongeren die ondanks de maatregelen elkaar toch opzoeken. En is het inmiddels normaal als iemand zonder mondkapje, te maken krijgt met agressie in de supermarkt. Hoe durven al die mensen gebruik te maken van hun burgerrechten? Hoe durven die jongeren toe te geven aan hun menselijke drang om samen te willen zijn? Hoe durven mensen vrij te ademen en het eerdere advies van het RIVM op te volgen?

“Als we niet allemaal de regels volgen, komen we nooit uit deze ellende”, is de gedachtegang die door de media en politiek wordt uitgedragen en die door een groot deel van de bevolking wordt gedeeld. Voor mensen die twijfelen of die regels überhaupt de oplossing zijn, of voor mensen die vinden dat het oorspronkelijke probleem van het virus wordt overschat, is in die gedachtegang dus écht geen plaats.
Waarschijnlijk blijven we dit pad de komende jaren dus nog bewandelen.

Wat is Fascisme eigenlijk?
Maar waarheen lijdt “dit pad”? Steeds vaker hoor ik het woord “fascisme” vallen. Voor velen is dit een dooddoener, maar anderen zijn ervan overtuigd dat er inmiddels al sprake is van fascisme. Dat het woord fascisme de nodige lading met zich meebrengt, heeft er natuurlijk mee te maken dat het voornamelijk geassocieerd wordt met het Italië van Mussolini en Nazi Duitsland. Hoewel dit verschrikkelijke voorbeelden van fascisme waren, zijn vernietigingskampen of massamoorden geen voorwaarden voor fascisme. Wat fascisme wel precies is, is een vraag waar vele academici het hoofd al decennia over breken.
Mede om te voorkomen dat de term te nauw zou worden gehanteerd en bepaalde vormen van fascisme buiten de definitie zouden vallen, zijn er de vorige eeuw ook stemmen opgegaan om het zoeken naar een exacte definitie te staken. (Gilbert Allardyce, ‘What Fascism is not: thoughts on the deflation of a concept’, The American History Review 84 (1979)) Toch zijn er wel enkele interessante kenmerken van fascisme waar veel academici het over eens zijn.
Daar waar velen bij fascisme denken aan “extreem rechts”, stelde de Amerikaanse historicus George L. Mosse in zijn studie International Fascism: new thoughts and new approaches (New York 1979), dat fascisme juist een ‘derde weg’ lijkt te vormen tussen socialisme en kapitalisme. Juist in deze tijd waarin zelfbenoemde kapitalisten het establishment als socialistisch bestempelen en de socialisten op hun beurt het stempel kapitalistisch gebruiken, is er wellicht dus extra reden om de oren te spitsen!

Onlosmakelijk met fascisme verbonden, is zoals de Britse historicus Kallis beschreef; “all-pervasive social engineering”; wat hier neerkomt op het sturen van maatschappelijke opinie en maatschappelijk handelen door voornamelijk in te spelen op emotie. Dit om vertrouwen te winnen en uiteindelijk het dagelijks leven van de gehele bevolking grotendeels te bepalen om zo de maatschappij vorm te geven naar een bepaald ideaal. (Aristotle A. Kallis, The Fascism Reader, Routledge, 2003) Hierbij werd omzeiling van het democratische proces en geweld of machtsvertoon niet geschuwd. (George L. Mosse, The Fascist Revolution: Toward a General Theory of Fascism, New York: Howard Fertig. 1999)

In hoeverre is er nu in “coronatijd” sprake van fascisme?

Overheid die dagelijks leven bepaalt en de emotie kaart speelt.
Dat het dagelijks leven in “coronatijd” grotendeels wordt bepaald door de staat, staat buiten kijf. Zo bepaalt de staat inmiddels hoeveel mensen we mogen bezoeken per dag, welke activiteiten zijn toegestaan, en straks ook wat de beperkingen zijn voor mensen die zich niet laten vaccineren. Tevens bepalen de autoriteiten in samenwerking met tech-giganten welk nieuws goed is en welk nieuws “nep” is. In Engeland informeerde de overheid de burgers via de BBC zelfs over hoe ze in coronatijden met sex om moeten gaan, inclusief tips over “corona veilige standjes”.
Dat de “emotiekaart” in onderbouwing van de maatregelen veelvuldig gespeeld wordt, zal zelfs voor die-hard voorstanders van de maatregelen geen openbaring zijn. Als wij een uurtje TV kijken, ongeacht de zender, is meteen duidelijk dat we vooral bang moeten zijn! En dat wij onze vrijheden opofferen voor anderen, voor de kwetsbaren. Om te zorgen dat “oma met kerst nog aan tafel mag zitten”.

Uitbreiding bevoegdheden, groeiende acceptatie overheidsgeweld
Verdere inperking van vrijheden zal echter volgen. In steeds meer plekken in de wereld wordt een avondklok ingevoerd, iets wat ook in Nederland dus in lijn der verwachting ligt, zo lang een brede inhoudelijke discussie uitblijft. Verdere censuur zal eveneens vrij zeker volgen, want zodra je de eerste stap accepteert, maak je de volgende stap acceptabel.
Dat machtsvertoon en geweld van overheidswege inmiddels steeds meer geaccepteerd wordt, is in berichtgeving en reacties daaronder steeds vaker te zien. De politie komt bij overtredingen van de corona regels vaak met meerdere auto’s op locatie en voor hard ingrijpen is steeds meer begrip. Zo kon de recente gewelddadige arrestatie van een ouder homostel met een delicatessewinkel in Eindhoven, voor het niet handhaven van de mondkapjesplicht, op veel begrip rekenen. Aan een getuigenverklaring die de proportionaliteit van het optreden in twijfel trok, werd door de media geen aandacht besteed. En zo zijn er meer incidenten en zullen er waarschijnlijk nog veel meer volgen.

Door de polarisatie zal verzet naar verwachting toenemen, maar daarmee zal ook politieoptreden harder worden. Het bewapenen van boa’s ligt bijvoorbeeld in de lijn der verwachtingen evenals uitbreiding van bevoegdheden om privéterrein te betreden om coronaregels te handhaven (eventueel na uiting van bepaalde meningen op sociale media). Ook kunnen we rekenen op verhoging van straffen voor verzet tegen ambtenaren, en meer verplichtingen voor bedrijven of zzp- ers om actief mee te werken aan handhaving van de coronaregels. Maar ook zal er vaker een beroep worden gedaan op burgers om de overheid bij te staan in de handhaving, door bijvoorbeeld te stimuleren overtreders door te geven/ te “verklikken”.

Geen reële beperkingen van overheidsbevoegdheden.
Van de “Checks & Balances” binnen ons systeem, waar we op de middelbare school nog over leerden, is inmiddels nog maar weinig sprake. Het gemak waarmee de recente “check” van de rechtelijke macht, met betrekking tot verplichte negatieve PCR-test bij binnenkomst van Nederland, binnen een paar dagen met een spoedwet werd omzeild, maakte dat eens temeer duidelijk. Ook het gebrek aan veroordelingen bij grootschalige, systematische overtredingen van de overheid jegens burgers, zoals bij de recente toeslagenaffaire, laten zien dat er sprake is van eenrichtingsverkeer. De regels zijn er voor de burgers en niet voor de overheid. Daar waar burgers die zich niet aan coronaregels hielden meteen een strafblad kregen, werd die regel meteen afgeschaft toen de minister van Justitie zich hier schuldig aan maakte. Als de minister president liegt, bijvoorbeeld door te ontkennen ooit een speech te hebben gegeven waarin hij sprak over groepsimmuniteit, dan is dat geaccepteerd. Zegt iemand van de oppositie iets dat niet in lijn is met het huidige narratief, dan is er sprake van “fake news” of wordt de persoon gediskwalificeerd met het frame “complotdenker”.

Ontbrekende ideologie?
Het enige criterium dat nog lijkt te ontbreken, om met meer zekerheid te kunnen stellen dat er nu sprake is van fascisme, is een duidelijke visie. Een wereldbeeld waarnaar gestreefd wordt. Wellicht dat die visie er niet is, of wellicht wordt die visie niet gedeeld met het bredere publiek. Is dit de “Big Reset” waar steeds meer over gesproken wordt? Het blijft voor ons gewone stervelingen gissen.
Aan de ene kant speelt massapsychologie een grote rol in maatschappelijke ontwikkelingen, maar aan de andere kant is het wellicht naïef om te denken dat er nergens sprake is van doelbewuste sturing.
Al wat zeker is, is dat het pad wat we nu bewandelen, uiteindelijk vrijwel alle vrijheden van burgers zal uithollen tot gunsten van de overheid. Een overheid die geen verantwoording meer hoeft af te leggen aan de burger. Een overheid waarbinnen mensen zich niet durven uit te spreken tegen de gevoerde lijn.

En of het academisch gezien nu fascisme is of niet; is het geen prachtig vooruitzicht?
Als we ons allemaal aan de regels houden, komt het heus wel goed toch?! We moeten gewoon vertrouwen hebben in de overheid…en het liefst niet in mensen met een andere mening!

Aike (14 januari 2021)